వరద ప్రయాణం
అది 1986 ఆగష్టు, ఎప్పటిలానే ఆ ఏడాది కూడ గోదావరి నదికి వరదలు వచ్చాయి. కాని ఈ సారి భారీగా వచ్చాయి. గోదావరి జిల్లాల్లో చాలా ప్రాంతాలు నీట మునిగిపోయాయి. అప్పుడు నేను విజయవాడలో ఇంజనీరింగ్ చదువుతున్నాను. మా కుటుంబం నరసాపురంలో ఉండేది. నెలకో రెండు ఆదివారాలు నరసాపురం (140 కి. మీ) వచ్చి వెళ్ళేవాడిని. విజయవాడలో సాయంత్రం 6 గంటలకి గుంటూరు – నరసాపురం ఫాస్ట్ పాసింజర్ ఎక్కితే రాత్రి పదకొండింటికి నరసాపురం చేరేది. ఈ రైలు గురించి గతంలో ఒక టపా వ్రాసాను. అది ఇక్కడ. మా ఊరు వెళ్ళడానికి రైల్వే స్టేషనుకి వెళితే రైలు భీమవరం వరకే వెళుతుందని ఎంక్వైరీలో చెప్పాడు. సరే అక్కడ నుండి నరసాపురానికి ఏదో ఒక వాహనం దొరకకపోతుందా అని టికెట్ తీసుకుని బయలుదేరాను. అంతగా కుదరకపోతే అదే రైల్లో మర్నాడు ఉదయం విజయవాడ తిరిగి వచ్చేద్దామనుకున్నాను.
ఆ ఫాస్ట్ పాసింజర్ రైలు చాలా నెమ్మదిగా ప్రయాణించి ఇంచుమించు అర్థరాత్రి సమయానికి భీమవరం టౌను స్టేషన్ చేరుకుంది. ఆ సమయంలో అక్కడ తినడానికి టిఫిన్ మాత్రమే దొరికింది. టిఫిన్ తిన్నాక బస్‌స్టాండ్ వద్దకు వెళదామని బయలుదేరాను. యనమదుర్రు డ్రైన్ మీదున్న బ్రిడ్జి దాటగానే వరద నీళ్ళు కనపడ్డాయి. బస్‌స్టాండ్ మొత్తం నీటిలో మునిగిందని చెప్పారు. సరే రాత్రి ఏ చేస్తాం, తెల్లారాక ఏదో ఒకటి ఆలోచిద్దామని మళ్ళీ రైల్వే స్టేషన్‌కి వచ్చి రైల్లోనే నిద్రపోయాను. తెల్లారి లేచాకా టీ తాగి మళ్ళీ బస్‌స్టాండ్ వైపుకి వెళ్ళాను. వరద అలాగే ఉంది. అక్కడ పోగైన జనాలని అడిగితే తలోరకంగా చెప్పారు. కొంతమంది వరద భీమవరం వరకే ఉందంటే, కొంతమంది పాలకొల్లు వరకు ఇలాగే ఉందన్నారు. ఏం చెయ్యాలా? అని ఆలోచిస్తుంటే పక్కన కొంతమంది గ్రామీణ యువకులు వరదలో ఎలాగైనా ముందుకే వెళ్ళాలని ప్లాన్లు వేస్తున్నారు. మీరు కూడ వస్తారా? అని నన్ను అడిగారు. వాళ్ళు కొన్ని కర్రలు, తాళ్ళు సంపాదించారు. అందరూ తాడుని పట్టుకుని కర్రలతో ముందు ఏమైనా గోతులు లాంటివి ఉన్నాయా? అని చూసుకుంటూ మెల్లగా వరదలోనే నడుచుకుంటూ వెళ్ళాలని ప్లాన్ చేసారు. నాకు ముందు భయం వేసింది. ఇలాంటి అడ్వెంచర్లు ఎప్పుడూ చెయ్యలేదు. పైగా నాకు ఈత కూడ రాదు. అయినా ఆ కుర్రాళ్ళు ధైర్యం చెప్పారు. అంతగా ముందుకు వెళ్ళలేకపోతే, అక్కడి నుండే వెనక్కి వచ్చేద్దామన్నారు. అప్పుడు నాది కూడ కుర్రతనమే కదా! ఏమయితే అయ్యింది, ఒక సాహసం చేద్దామని వాళ్ళతో బయలుదేరాను.
కొన్ని బిస్కట్ పేకెట్లు కొనుక్కుని, ఉదయం 6 గంటలకి బయలుదేరి భీమవరం మెయిన్ రోడ్డులో నెమ్మదిగా నడుస్తున్నాము. ఊరు దాటి బస్ డిపో దగ్గరకు వచ్చేసరికి నీళ్ళు మోకాళ్ళ పైకి వచ్చేసాయి. తరువాత విస్సాకోడేరు చేరాకా కొంచెం తగ్గాయి. మాకు ఎదురుగా కూడ కొంతమంది వరదలో నడుచుకుంటూ భీమవరం వస్తున్నారు. ముందు వరద ఎలా ఉందని అడిగితే, పరవాలేదు అని భరోసా ఇచ్చారు. ఎక్కడైనా కొంచెం ఎత్తైన ప్రదేశం కనపడితే అక్కడ కొంచెం సేపు విశ్రాంతి తీసుకుని మళ్ళీ నడక మొదలెట్టేవాళ్ళం. భీమవరం నుంచి సుమారు 8 కిలో మీటర్లు నడిచాకా శృంగవృక్షం సమీపానికి వచ్చాము. అక్కడ నుంచి మళ్ళీ నీటి మట్టం పెరిగింది. మాకు నడుము లోతు నీళ్ళు వచ్చేసాయి. పక్కనే రైల్వే ట్రాక్ ఉంది, దాని మీద నుండి వెళదామా అని అనుకున్నాము. కాని రైల్వే ట్రాక్ కూడ చాల చోట్ల కొట్టుకుపోయిందని చెప్పారు. ఇక చేసేదేమి లేక భయం, భయంగానే అడుగులో అడుగు వేసుకుంటూ ప్రయాణం కొనసాగించాము. శృంగవృక్షం ఊరు దాటి కొంత దూరం వెళ్ళాకా వరద చాలా వరకు తగ్గింది. మోకాళ్ళ క్రిందవరకే నీళ్ళు ఉన్నాయి.
మరో మూడు, నాలుగు కిలోమీటర్లు నడిచాకా వీరవాసరం వచ్చింది. అప్పటికి మిట్టమధ్యాహ్నం అయ్యింది. సుమారు 12 కిలోమీటర్లు నీళ్ళలో నడిచాము. వీరవాసరం చేరుకున్నాక మాలోని కొంతమంది యువకులు వాళ్ళ ఊరు వచ్చిందని వెళ్ళిపోయారు. ఇంకో ముగ్గురు మాత్రమే మిగిలాము. ఊళ్ళో నడుస్తుంటే ఆ ఊరివాళ్ళు మమ్మల్ని ఆపి భోజనం చేసి వెళ్ళమని చెప్పారు. పరవాలేదు, మా ఊరెళ్ళాకా తింటామని చెప్పినా వాళ్ళు వదల్లేదు. మీ పట్నం వాళ్ళకి మొహమాటం ఎక్కువ, ఏమైనా సరే అన్నం తినే వెళ్ళాలని పట్టు పట్టారు. మాకు కూడ ఆకలిగానే ఉండడంతో సరేనని వాళ్ళ ఇంట్లోకి వెళ్ళాము. గోదావరి ప్రజల ఆప్యాయత అంటే ఏమిటో అప్పుడు మళ్ళీ తెలిసివచ్చింది. పులిహోర, ఆవకాయ అన్నం, పెరుగు అన్నం పెట్టారు. కడుపు నిండా తిని మళ్ళీ నడక మొదలుపెట్టాము.
వీరవాసరం దాటి ఇంకో 5 కిలోమీటర్లు నడిచాకా లంకల కోడేరు వచ్చింది. అక్కడ వరద మొత్తం తగ్గిపోయింది. నాతో ఉన్న మిగతా ఇద్దరూ అక్కడే ఆగిపోయారు. వాళ్ళ ఊళ్ళు దగ్గరలోనే ఉన్నాయట. ఎవరినో వాకబు చేసి ఒక వ్యక్తి సైకిల్ మీద పాలకొల్లు వెళుతుంటే అతనితో కలిసి నన్ను వెళ్ళమన్నారు. కొంచెంసేపు నేను, కొంచెంసేపు ఆ వ్యక్తి సైకిల్ తొక్కేలా ఏర్పాటు చేసారు. అలా ఇంకో 5 కిలోమీటర్లు సైకిల్ మీద ప్రయాణించి మొత్తానికి పాలకొల్లు చేరుకున్నాను. అదృష్టవశాత్తు పాలకొల్లు నుండి నరసాపురానికి (10 కి.మీ.) ఏదో వేన్ దొరికింది. ఆ వేనులో క్షేమంగా నరసాపురం చేరుకున్నాను. సాయంత్రం నాలుగింటికి మా ఇంటికి వెళ్ళగానే అందరూ ఆశ్చర్యపోయారు, వరదలో విజయవాడ నుండి నరసాపురం ఎలా వచ్చావురా అని. మా ఇంటి దగ్గర కూడ మా వీధిలోని వాళ్ళంతా కలిసి ఆహార పొట్లాలు తయారుచేసే పనిలో ఉన్నారు. నరసాపురం సమీపంలోని గ్రామాల ప్రజలని పట్టణంలోని కాలేజీలో, హైస్కూళ్ళలో ఉంచారట. వాళ్ళకి అందచెయ్యటానికి అన్నం పొట్లాలు చేస్తున్నారు.
మనిషి ఓటమి
ఒక్కసారి ఆలోచించండి…
మన చుట్టూ ఉన్న కోతో, కుక్కో, ఆవో, మేకో,
అడవిలో ఉన్న సింహమో, ఏనుగో,
మనిషిని ఇలా సవాల్ చేస్తే?
ఓ మనిషీ, ఇన్నాళ్ళూ నువ్వు ఈ ప్రపంచాన్ని పాలించావు.
కాని నువ్వు ఘోరంగా విఫలమయ్యావు.
ఇక నీ సారధ్యం మాకు అక్కర్లేదు.
నీకు ఎంతో మేధస్సు ఉంది,
కాని ఈ ప్రపంచాన్ని నడిపించడం నీవల్ల కాలేదు.
నీ మేధస్సునంతా సాటి జీవరాశిని ఓడించడానికే ఉపయోగించావు.
నీ అతి తెలివితో ప్రకృతిని నానా రకాలుగా హింసించావు.
ఇప్పుడు నీ మనుగడకే పెను ప్రమాదం తెచ్చిపెట్టుకున్నావు.
మమ్మల్ని బోనులో నిలబెట్టి వినోదించిన నువ్వే,
ఇప్పుడు బోనులో ఇరుక్కున్నావు.
మరి కొన్ని రోజుల్లో కరోనా కనపడకపోవచ్చు,
కాని రేపు మరో మరోనా వస్తే అప్పుడేం చేస్తావు?
ఎప్పటికప్పుడు ఔషధాలు వెతుక్కోవడం తప్ప,
భూమిని నాశనం చేసే ఆయుధాలు వదిలెయ్యాలన్న జ్ఞానం నీకు లేదు.
ఎప్పటికైనా నీది విధ్వంస మార్గమే!
రెండు ప్రపంచయుద్ధాలు,
లెక్కలేనన్ని అణ్వస్త్రాలు,
పర్యావరణకాలుష్యం,
వరల్డ్ మేప్ నిండా టెర్రరిజం.
ఇవీ నువ్వు సాధించిన విజయాలు.
అందుకే మాకు నీ నాయకత్వం అక్కర్లేదు.
వదిలేయ్, పగ్గాలు వదిలేయ్!
అన్నీ ఉన్న నీ కన్నా,
నోరు లేని మేమే నయం.
ఇక నుండీ మేమే ప్రపంచాన్ని నడిపిస్తాం!
మా వెనుక నడు, నీకు సరైన దారి చూపిస్తాం!
మర్యాద రామన్నలు
ఇది సుమారు పాతికేళ్ళ క్రితం జరిగిన సంఘటన. గుజరాత్‌లోని సౌరాష్ట్ర తీరప్రాంతంలో ఒక చిన్న గ్రామం. అప్పుడు అక్కడ ఒక పెద్ద ఫాక్టరీ నిర్మాణం జరుగుతోంది. కొన్ని వందలమంది ఇంజనీర్లు, ఇతర సిబ్బంది, కొన్ని వేలమంది కార్మికులు అందులో పని చేసేవారు. అక్కడ నేనూ ఒక ఇంజనీరుగా పనిచేసాను. కంపెనీ సిబ్బంది దగ్గరలోని ఒక చిన్న పట్టణంలో ఉండేవారు. కార్మికుల కోసం సైటు దగ్గరే పెద్ద లేబర్ కాలనీ ఏర్పాటు చేసారు. పేరుకు లేబర్ కాలనీయే కాని అది సుమారు మూడు వేలమంది కార్మికులతో ఒక గ్రామంలా ఉండేది.
ఫాక్టరీ సైటుకి ఎదురుగా ఒక చిన్న గ్రామం ఉండేది. ఆ గ్రామ రైతులే ఫాక్టరీకి భూములిచ్చారు. ఆ గ్రామస్థులు పెద్దగా చదువుకున్నవాళ్ళు కాదు. స్థానిక భాష కఠియావాడి మాట్లాడేవారు, ఇది గుజరాతి కంటే కొంచెం వేరుగా ఉంటుంది. కాని ఫాక్టరీ వాళ్ళతో కొద్ది కొద్దిగా హిందీ మాట్లాడేవారు. గుజరాత్ అప్పటికే పారిశ్రామికంగా చాలా అభివృద్ధి చెందిన రాష్ట్రం. కాని వాళ్ళకి చదువుల మీద కంటే వ్యాపారం మీదే ఆసక్తి ఎక్కువ. సౌరాష్ట్ర గ్రామీణులైతే వేషభాషలతో సహా చాలా పాత కాలం వారిలా ఉండేవారు.
ఫాక్టరీ నిర్మాణంలో గుజరాతీల కంటే మిగతా రాష్ట్రాల వాళ్ళే ఎక్కువగా పని చేసేవారు. లేబర్ కాలనీలో బెంగాల్ నుండి కేరళ వరకు అన్ని రాష్ట్రాల కార్మికులు ఉండేవాళ్ళు. అయితే బీహార్, ఒరిస్సాల నుండి వచ్చినవాళ్ళు మామూలు కూలి పని చేస్తే కేరళ కార్మికులు స్టీల్ ఫాబ్రికేషన్ లాంటి స్కిల్‌డ్ పనులు చేసేవాళ్ళు. వీళ్ళు కొద్దో గొప్పో చదువుకున్నవాళ్ళే కాకుండా ప్రపంచజ్ఞానం ఉన్నవాళ్ళూ. నాకు తెలిసి మళయాళీలు చాలా తెలివైనవాళ్ళు, కామన్ సెన్స్ ఎక్కువ, ఎక్కడైనా బతికెయ్యగలరు. ఇకపోతే స్థానిక గ్రామస్థులు ట్రాక్టర్లు తోలడం, ఇసుక, రాళ్ళు సప్లై చెయ్యడం లాంటి పనులు చేసేవాళ్ళు. ఫాక్టరీ యాజమాన్యం కూడ స్థానికులని మంచి చేసుకోవడానికి, వాళ్ళకి ఏదో ఒక పని ఇచ్చేవాళ్ళు.
ఇలా ఒక ఏడాది గడిచాకా కాంక్రీట్ పనులు కొంతవరకు పూర్తి అయి, ఫాబ్రికేషన్ పనులు ఊపందుకున్నాయి. అప్పుడు కేరళ కార్మికులు ఎక్కువయ్యారు. ఈ మళయాళీలు స్థానికుల వేషాన్ని, వాళ్ళ భాషని చూసి ఎగతాళి చెయ్యడం మొదలుపెట్టారు. గ్రామస్థులు వెనుకబడినవాళ్ళని, వాళ్ళకి ఇంగ్లీషు కాదు కదా, హిందీ కూడ సరిగా రాదని గేలి చేసారు. కేరళా వాళ్ళని చూసి, మిగతా వాళ్ళు కూడ గ్రామస్థులని ఆటపట్టించడం మొదలుపెట్టారు. అందరూ ముందు ఇదేదో చిన్న విషయం అనుకున్నారు కాని, అది చివరికి చాల పెద్ద గొడవ అయ్యింది. గ్రామస్థులు మంచివాళ్ళే కాని, వాళ్ళని హేళన చెయ్యటంతో కోపం, పగ పెంచుకున్నారు. బయటినుండి వచ్చినవాళ్ళకి తగిన గుణపాఠం నేర్పాలని సమయం కోసం వేసి చూసారు.
సాధారణంగా పెద్ద పెద్ద నిర్మాణ పనులు 24 గంటలూ జరుగుతూనే ఉంటాయి. ఆదివారం కూడ జరుగుతాయి కాని, ఆదివారం మధ్యాహ్నం తరువాత జరగవు. ఆ ఒక్క పూట, కార్మికులు వంటకు కావల్సిన సరుకులు కొనుక్కోవడం, సినిమాలకి వెళ్ళడం, బట్టలు ఉతుక్కోవడం లాంటి పనులు చేసుకుంటారు. ఆదివారం రాత్రికి అందరూ కాలనీకి చేరుతారు. అలాంటి ఒక ఆదివారం రాత్రి కొంతమంది గ్రామస్థులు ట్రాక్టర్ల మీద లేబర్ కాలనీకి వచ్చి గునపాలు, కత్తులతో కార్మికుల మీద హఠాత్తుగా దాడి చేసారు. లేబర్ కాలనీని తగలపెట్టేందుకు ప్రయత్నించారు. ఇది ఊహించని కార్మికులు చేతికందింది పట్టుకుని స్థానికులతో కొట్లాటకి దిగారు. అయితే చాలామంది భయపడి అక్కడి నుండి పారిపోయారు. దగ్గరలోని తోటల్లో రాత్రంతా దాక్కొని తెల్లవారాక పట్టణాలకి చేరుకున్నారు. వాళ్ళలో చాలామంది ఏదో ఒక బస్సు పట్టుకుని గుజరాత్ విడిచి పారిపోయారు. దెబ్బలు తగిలినవాళ్ళు ఆసుపత్రుల్లో చేరారు.
మర్నాడు ఉదయం కంపెనీ సిబ్బందిని కూడ సైటులోకి వెళ్ళకుండా స్థానికులు అడ్డుకున్నారు. పోలీసులు, ప్రభుత్వ అధికారులు వచ్చి నచ్చచెప్పాక వదిలిపెట్టారు. మేము సైటులోకైతే వెళ్ళాము కాని, ఏ పనీ చెయ్యగలిగే పరిస్థితి లేదు. ఎందుకంటే లేబర్ కాలనీలో ఎవరూ లేరు, అంతా పారిపోయారు. కాలనీ కొంత తగలబడిపోయింది.
ప్రాజెక్టు మేనేజర్లు వెంటనే సిబ్బందినీ, లేబర్ కాంట్రాక్టర్లనీ మీటింగుకి పిలిచారు. ఏం చెయ్యాలో అందరికీ వివరించారు. ఫాక్టరీ చుట్టుపక్కల ప్రాంతాలు, దగ్గరలోని పట్టణాలకీ మనుషులని పంపించి కనపడిన కార్మికులనందరినీ వెనక్కి పిలిపించారు. తిరిగొచ్చిన కార్మికులందరికీ సైటులోని కేంటినులో భోజనం వండించారు. కంపెనీ సిబ్బంది స్వయంగా కార్మికులకి భోజనం వడ్డించి వాళ్ళకి ధైర్యం చెప్పారు. లేబర్ కాలనీలో సెక్యూరిటీ పెంచి కనీస సౌకర్యాలు కల్పించారు.
అయినా సగం మంది కార్మికులు తిరిగి రాలేదు. మళ్ళీ వేరే లేబర్ కాంట్రాక్టర్లకి చెప్పి దేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలనుండి కార్మికులని రప్పించడానికి టైము పడుతుంది. ఈలోగా ముఖ్యమైన పనులు చెయ్యడానికి ఉన్న వాళ్ళని ఉపయోగించారు. కార్పెంటర్లు, మేసన్లు లాంటి నైపుణ్యం ఉన్న కార్మికులు తక్కువగా ఉంటే, వాళ్ళ క్రింద హెల్పర్లుగా పని చేసినవాళ్ళకి కొంత ట్రైనింగ్ ఇచ్చి ఉపయోగించుకున్నారు.
ఇది జరుగుతుండగా కంపెనీ యాజమాన్యం గ్రామస్థులతో, స్థానిక నాయకులతో మాట్లాడి పరిస్థితి చక్కదిద్దారు. ఫాక్టరీ నిర్మాణం పూర్తి అయ్యాక గ్రామస్థులకి ఉద్యోగాలు ఇవ్వడంతో పాటు, గ్రామంలో ఆసుపత్రి లాంటి సౌకర్యాలు కల్పిస్తామని హామీ ఇచ్చారు. ఆ తరువాత ఫాక్టరీ నిర్మాణం సజావుగా పూర్తి అయ్యింది. అయితే అక్కడ పని చేసిన సిబ్బంది అంతా ఈ సంఘటనతో క్లిష్ట పరిస్థితుల్లో ఎలా పని చెయ్యాలో, ఒక మంచి మేనేజిమెంటు పాఠం నేర్చుకున్నారు. అలాగే మనం ఎక్కడికి వెళ్ళినా అక్కడి స్థానికులని గౌరవించాలని, వారి సంస్కృతిని, అలవాట్లని హేళన చెయ్యకూడదని తెలుసుకున్నారు.
